درد سیاتیک یکی از آن دردهایی است که اگر سراغتان بیاید، به‌ راحتی رهایتان نمی‌کند؛ از کمر شروع می‌شود و تا پشت ران و حتی ساق پا ادامه پیدا می‌کند. این درد می‌تواند زندگی روزمره را مختل کرده و حتی ساده‌ترین کارها را برایتان دشوار کند. اما آیا هر دردی در پا سیاتیک است؟ چه عواملی باعث بروز آن می‌شود و مهم‌تر از همه، چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟ اگر شما یا یکی از نزدیکانتان با این درد آزاردهنده درگیر هستید، ادامه این مقاله می‌تواند پاسخ بسیاری از سؤالاتتان را بدهد.

درد سیاتیک چیست؟

درد سیاتیک نوعی درد تیرکشنده و آزاردهنده است که در امتداد مسیر عصب سیاتیک احساس می‌شود؛ از ناحیه کمر شروع می‌شود و تا باسن، پشت ران و گاهی پشت یا کنار ساق پا ادامه می‌یابد.

شروع این درد ممکن است ناگهانی و شدید باشد یا به مرور زمان افزایش پیدا کند. در حدود ۹۰ درصد موارد، منشاء اصلی درد سیاتیک پارگی یا فتق دیسک بین ‌مهره‌ای است. دیسک L4-L5 با فشار بر ریشه عصبی L5 یا دیسک L5-S1 با درگیر کردن ریشه عصبی S1، باعث ایجاد این درد می‌شوند. به همین دلیل، شایع‌ترین علت سیاتیک را می‌توان درگیر شدن این دو ناحیه از ستون فقرات دانست.

البته دلایل دیگری هم ممکن است در بروز درد عصب سیاتیک نقش داشته باشند، مانند تنگی کانال نخاعی، تومورهای نخاع یا لگن، عفونت‌های ستون فقرات یا حتی توده‌هایی که مستقیما خود عصب سیاتیک را تحت فشار قرار می‌دهند.

وقتی ریشه‌های این عصب تحت فشار باشند، فرد ممکن است علائمی مثل بی‌حسی، ضعف عضلانی، سوزش کف پا، یا احساس سنگینی و ناتوانی در ساق پا را تجربه کند. جالب است بدانید که طبق برخی مطالعات، ۴۰ درصد افرادی که دچار فتق دیسک کمر هستند، تنها با درد سیاتیک به پزشک مراجعه می‌کنند؛ بدون اینکه هیچگونه کمردردی داشته باشند.

 عصب سیاتیک چیست؟

عصب سیاتیک (Sciatic Nerve) بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین عصب بدن انسان است که از ناحیه کمر (ستون فقرات کمری) شروع شده و از باسن، پشت ران و ساق پا عبور می‌کند و تا کف پا امتداد می‌یابد. این عصب مسئول اصلی انتقال پیام‌های حرکتی و حسی بین نخاع و اندام تحتانی (پاها) است.

مسیر عصب سیاتیک

• از ریشه‌های عصبی L4 تا S3 در نخاع کمری و خاجی منشأ می‌گیرد
• از سوراخ لگنی عبور کرده و وارد ناحیه باسن می‌شود
• سپس به پشت ران و ساق پا رفته و در نزدیکی زانو به دو شاخه تقسیم می‌شود:
  • عصب تیبیال (که به پشت ساق پا می‌رود)
  • عصب پرونئال مشترک (که به قسمت بیرونی ساق پا و روی پا می‌رود)

وظایف عصب سیاتیک

• کنترل حرکات برخی عضلات ران، ساق پا و کف پا
• انتقال حس از قسمت‌هایی از پا و کف پا به مغز
• کمک به تعادل، راه رفتن و ایستادن

سیاتیک در سمت راست قرار دارد یا سمت چپ؟

درد سیاتیک می‌تواند هم در سمت راست و هم در سمت چپ بدن بروز کند، زیرا عصب سیاتیک در هر دو طرف ستون فقرات وجود دارد — یک عصب در سمت راست و یک عصب در سمت چپ. درد سیاتیک معمولا به‌ صورت یک ‌طرفه (یعنی فقط در یکی از پاها) ظاهر می‌شود و بسته به اینکه کدام طرف عصب تحت فشار یا تحریک قرار گرفته باشد، درد ممکن است در سمت راست یا چپ احساس شود.

پس اگر مشکل یا فشار روی ریشه عصبی سمت راست باشد، درد سیاتیک در پای راست احساس می‌شود و بالعکس برای سمت چپ نیز همینطور است.

اگر درد هر دو طرف پاها باشد، این حالت کمتر شایع است و به شرایط جدی‌تر یا مشکلاتی مثل تنگی کانال نخاعی اشاره دارد.

علائم آسیب عصب سیاتیک

علائم آسیب عصب سیاتیک شامل ترکیبی از نشانه‌های درد، حسی و حرکتی است که ممکن است شدت و نوع آنها بسته به میزان و محل آسیب متفاوت باشد. مهم‌ترین علائم آسیب عصب سیاتیک عبارت‌اند از:

درد تیرکشنده و شدید

درد شروع شده از ناحیه کمر یا باسن و تیر می‌کشد به پشت ران، ساق پا و گاهی تا کف پا. این درد یک ‌طرفه است و ممکن است با فعالیت افزایش یابد.

بی‌حسی و سوزش

احساس کرختی، سوزن‌ سوزن شدن یا سوزش در مسیر عصب سیاتیک، مثل پشت ران، ساق یا کف پا.

ضعف عضلانی

کاهش قدرت عضلات پا یا ساق، به‌خصوص در عضلاتی که عصب سیاتیک آنها را کنترل می‌کند. این ضعف ممکن است راه رفتن یا ایستادن را مشکل کند.

کاهش رفلکس‌ها

کاهش یا از بین رفتن رفلکس‌های تاندون‌هایی مثل آشیل (پاشنه پا) در طرف آسیب‌ دیده.

احساس سنگینی یا بی‌ثباتی در پا

ممکن است پا حالت سنگینی یا ناتوانی در حفظ تعادل پیدا کند.

مشکل در کنترل ادرار یا مدفوع (در موارد شدید و نادر)

فشار شدید به عصب سیاتیک می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد مثانه یا روده شود که نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد.

دلایل بروز آسیب عصب سیاتیک

دلایل بروز آسیب عصب سیاتیک متنوع است و ناشی از فشردگی، التهاب یا آسیب مستقیم به این عصب می‌باشد. مهم‌ترین عوامل ایجاد کننده آسیب عصب سیاتیک عبارتند از:

فتق یا پارگی دیسک بین‌مهره‌ای

دیسک‌های بین مهره‌ها نقش کمک‌فنری دارند و باعث انعطاف‌پذیری ستون فقرات می‌شوند. وقتی این دیسک‌ها دچار پارگی یا بیرون‌زدگی (فتق) شوند، ماده نرم داخل دیسک به سمت بیرون فشار می‌آورد و می‌تواند ریشه‌های عصبی، از جمله عصب سیاتیک، را تحت فشار قرار دهد. این فشار باعث التهاب، تحریک عصب و بروز درد تیرکشنده در مسیر سیاتیک می‌شود. فتق دیسک در ناحیه L4-L5 یا L5-S1 بیشتر دیده می‌شود.

تنگی کانال نخاعی

کانال نخاعی مجرایی در داخل ستون فقرات است که نخاع و ریشه‌های عصبی از آن عبور می‌کنند. با افزایش سن یا به دلیل عوامل دیگر، این کانال ممکن است باریک شود (تنگی کانال نخاعی) و باعث فشار روی عصب سیاتیک گردد. تنگی کانال با علائمی مثل درد، بی‌حسی و ضعف عضلانی در پاها همراه است و اغلب با فعالیت بدتر و با استراحت بهتر می‌شود.

اسپوندیلولیستزیس (لغزش مهره)

این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که یک مهره به سمت جلو یا عقب نسبت به مهره زیرین خود حرکت کند و جایگاه طبیعی‌اش را از دست بدهد. این لغزش می‌تواند باعث فشار روی ریشه‌های عصبی، مخصوصا عصب سیاتیک شود و منجر به درد و مشکلات حرکتی در پاها شود.

آسیب‌های مستقیم و تروما

ضربه‌های شدید ناشی از تصادف، سقوط از ارتفاع، یا ضربه مستقیم به کمر، باسن یا پا می‌توانند به عصب سیاتیک آسیب برسانند. این آسیب ممکن است به صورت فشردگی، کشیدگی یا پارگی عصب باشد و علائمی مانند درد ناگهانی، ضعف و بی‌حسی به دنبال داشته باشد.

تومورها و کیست‌ها

وجود تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم در ستون فقرات، لگن یا اطراف عصب سیاتیک می‌تواند باعث فشار مزمن روی عصب شود. همچنین کیست‌های مختلف ممکن است فضای اطراف عصب را اشغال کنند و باعث بروز درد و اختلالات عصبی شوند.

عفونت‌های ستون فقرات

عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها یا ویروس‌ها در مهره‌ها یا بافت‌های اطراف نخاع ممکن است باعث التهاب و ورم شوند و فشار روی عصب سیاتیک را افزایش دهند. این حالت‌ها نیاز به درمان فوری و تخصصی دارند.

عوامل فشارزای غیرمستقیم

چاقی، بارداری، یا نشستن‌های طولانی مدت می‌توانند با ایجاد فشار مداوم روی عصب سیاتیک یا افزایش التهاب در ناحیه باسن و کمر، باعث تحریک عصب شوند. همچنین، فعالیت‌های ورزشی نادرست یا بلند کردن اجسام سنگین به صورت غلط ممکن است به عصب فشار وارد کند.

سندروم پیریفورمیس (Piriformis Syndrome)

عضله پیریفورمیس در ناحیه باسن قرار دارد و عصب سیاتیک از زیر یا گاهی داخل این عضله عبور می‌کند. وقتی این عضله دچار گرفتگی، اسپاسم یا التهاب شود، می‌تواند عصب سیاتیک را فشرده کند و باعث درد و ناراحتی در ناحیه باسن و پا شود. این حالت با درد هنگام نشستن طولانی یا راه رفتن بدتر می‌شود.

درد سیاتیک چقدر طول می کشد؟

مدت زمان درد سیاتیک بستگی به علت و شدت آسیب دارد و در هر فرد متفاوت است. درد سیاتیک خفیف تا متوسط ممکن است طی چند هفته (حدود ۴ تا ۶ هفته) خودبه‌خود بهبود یابد، به خصوص اگر درمان‌های محافظه‌کارانه مانند استراحت، دارودرمانی و فیزیوتراپی به‌موقع انجام شود.

اما در مواردی که علت اصلی فشار عصب سیاتیک جدی‌تر باشد، مانند فتق شدید دیسک یا مشکلات ساختاری ستون فقرات، درد ممکن است طولانی‌تر شده و حتی ماه‌ها ادامه پیدا کند. اگر درد بیش از سه ماه ماندگار باشد، به آن درد مزمن سیاتیک گفته می‌شود که نیازمند بررسی تخصصی و درمان‌های پیشرفته‌تر است.

روش های تشخیص درد سیاتیک

برای تشخیص دقیق درد سیاتیک، پزشکان از چند روش مختلف استفاده می‌کنند تا منبع درد و شدت آسیب را بهتر بشناسند. مهم‌ترین روش‌های تشخیص درد سیاتیک عبارت‌اند از:

معاینه بالینی

پزشک ابتدا با بررسی سابقه بیماری و پرسیدن درباره علائم، نحوه شروع درد، محل انتشار آن و شدت آن، اطلاعات مهمی جمع ‌آوری می‌کند. سپس با انجام معایناتی مثل تست لِگ رِیز (Straight Leg Raise) که در آن پای بیمار در حالت کشیده به آرامی بالا آورده می‌شود، تلاش می‌کند تحریک عصب سیاتیک را بررسی کند. همچنین، معاینه قدرت عضلات، حس، و رفلکس‌ها انجام می‌شود.

تصویربرداری پزشکی

• ام آر آی (MRI): بهترین روش برای دیدن بافت‌های نرم مثل دیسک‌های بین مهره‌ای، ریشه‌های عصبی و وجود فتق یا التهاب.
• سی‌تی اسکن (CT Scan): وقتی MRI در دسترس نباشد یا اطلاعات بیشتری مورد نیاز باشد، استفاده می‌شود.
• اشعه ایکس (X-ray): برای بررسی ساختار استخوان‌ها و تشخیص مشکلاتی مثل لغزش مهره‌ها یا شکستگی به کار می‌رود.

تست‌های الکترودیاگنوستیک (الکترومیوگرافی و نوار عصب)

این تست‌ها به ارزیابی عملکرد عصب و عضلات کمک می‌کنند و میزان آسیب عصب سیاتیک را نشان می‌دهند. در مواردی که پزشک نیاز به بررسی دقیق‌تر داشته باشد، این آزمایش‌ها مفید هستند.

آزمایش‌های تکمیلی

در صورت شک به عفونت، تومور یا سایر بیماری‌های خاص، ممکن است آزمایش خون یا نمونه ‌برداری توصیه شود. تشخیص دقیق کمک می‌کند بهترین برنامه درمانی انتخاب شود و از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.

عوامل خطر سیاتیک

•  آسیب دیدگی قبلی: آسیب به کمر یا ستون فقرات شما را در معرض خطر بیشتری برای سیاتیک قرار می دهد.
•  سن: با افزایش سن طبیعی، بافت استخوانی و دیسک های ستون فقرات شما فرسوده می شود. پیری طبیعی می تواند اعصاب شما را در معرض خطر آسیب دیدگی، جابجایی های استخوان، دیسک ها و رباط ها قرار دهد.
• اضافه وزن: ستون فقرات شما مانند یک جرثقیل عمودی است. عضلات شما وزنه تعادل هستند. وزنی که در جلوی بدن خود حمل می کنید همان چیزی است که ستون فقرات شما باید بلند کند. هرچه وزن بیشتری داشته باشید، عضلات کمر باید بیشتر کار کنند. این می تواند منجر به کشیدگی کمر، درد و سایر مشکلات کمر شود.
• فقدان عضلات قوی: هرچه عضلات پشت و شکم شما قوی تر باشد، حمایت بیشتری از کمرتان خواهید داشت. بر خلاف ناحیه قفسه سینه، جایی که قفسه سینه شما پشتیبانی می کند، تنها تکیه گاه برای قسمت پایین کمر، عضلات شما هستند.
• یک شغل فعال و فیزیکی: مشاغلی که نیاز به بلند کردن اجسام سنگین دارند ممکن است خطر ابتلا به مشکلات کمر را افزایش دهند.
• دیابت: دیابت احتمال آسیب عصبی شما را افزایش می دهد، که احتمال ابتلا به سیاتیک را افزایش می دهد.
• آرتروز: آرتروز می تواند به ستون فقرات شما آسیب برساند و اعصاب را در معرض آسیب قرار دهد.
• سبک زندگی غیر فعال: نشستن برای مدت طولانی و ورزش نکردن می تواند خطر ابتلا به سیاتیک را افزایش دهد.
• دود: نیکوتین موجود در تنباکو می‌تواند به بافت ستون فقرات آسیب برساند.

چه زمانی باید برای مشکل سیاتیک به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر هر یک از شرایط زیر را تجربه کردید، بهتر است هرچه سریع‌تر برای بررسی و درمان به پزشک مراجعه نمایید:

• دردی که پس از چند روز بهبود نیافته و حتی بدتر می‌شود.
• سن شما کمتر از ۲۰ سال یا بالاتر از ۵۵ سال است و برای نخستین بار دچار درد سیاتیک شده‌اید.
• سابقه ابتلا به سرطان دارید یا در حال حاضر تحت درمان هستید.
• کاهش وزن ناگهانی بدون دلیل همراه با تب و لرز دارید.
• به ویروس HIV مبتلا هستید یا از داروهای تزریقی داخل وریدی استفاده می‌کنید.
• بیش از یک یا دو هفته است که در خم شدن به جلو دچار مشکل و محدودیت هستید.
• ضعف عضلانی در پاها احساس می‌کنید که به مرور زمان شدت می‌یابد.

شرایط اورژانسی که نیازمند مراجعه فوری به بخش اورژانس بیمارستان است:

• درد شدید و غیرقابل تحمل که با روش‌های اولیه تسکین نیافته است.
• درد پس از حادثه یا ضربه شدید مانند سقوط از ارتفاع یا تصادف رانندگی.
• دردی که در پشت قفسه سینه احساس می‌شود.
• از دست دادن توانایی حرکت یا احساس در پاها یا کف پا.
• از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع و یا بی‌حسی در نواحی تناسلی؛ این موارد ممکن است نشانه سندرم دم اسب باشند که یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود.
• تب بالا (بیش از ۳۸ درجه سانتی‌گراد) همراه با درد.

در مواجهه با هر یک از این علائم، سریعا به پزشک مراجعه کنید تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود و درمان مناسب آغاز گردد.

آیا وزن بارداری دلیل ابتلای بسیاری از زنان باردار به سیاتیک است؟

درست است که سیاتیک در بارداری شایع است، اما افزایش وزن دلیل اصلی ابتلای زنان باردار به سیاتیک نیست. توضیح بهتر این است که برخی از هورمون های بارداری باعث شل شدن رباط های آنها می شود. رباط ها مهره ها را کنار هم نگه می دارند، از دیسک ها محافظت می کنند و ستون فقرات را ثابت نگه می دارند. لق شدن رباط‌ها می‌تواند باعث ناپایداری ستون فقرات شود و ممکن است باعث لغزش دیسک‌ها شود که منجر به فشرده شدن اعصاب و ایجاد سیاتیک می‌شود. وزن و موقعیت کودک نیز می تواند به عصب فشار بیاورد. خبر خوب این است که راه هایی برای کاهش درد سیاتیک در دوران بارداری وجود دارد و این درد پس از تولد از بین می رود. فیزیوتراپی و ماساژ درمانی، دوش آب گرم، گرما، داروها و سایر اقدامات می تواند کمک کننده باشد.

درمان سیاتیک

درمان های خودمراقبتی عبارتند از:

•      استفاده از یخ یا کیسه آب گرم: ابتدا از کیسه یخ برای کاهش درد و تورم به مدت 20 دقیقه، چند بار در روز استفاده کنید. بعد از چند روز اول از کیسه گرم استفاده کنید.
• مصرف دارو: برای کاهش درد، التهاب و تورم داروهایی همچون آسپرین، ایبوپروفن مصرف کنید.
• انجام حرکات کششی ملایم

سایر گزینه های درمانی عبارتند از:

•      داروهای تجویزی: پزشک شما ممکن است شل کننده های عضلانی مانند سیکلوبنزاپرین را برای تسکین ناراحتی مرتبط با اسپاسم عضلانی تجویز کند.
•      فیزیوتراپی: هدف فیزیوتراپی یافتن حرکات ورزشی است که با کاهش فشار روی عصب، سیاتیک را کاهش دهد. یک برنامه ورزشی باید شامل تمرینات کششی برای بهبود انعطاف پذیری عضلات و تمرینات هوازی (مانند پیاده روی، شنا، ایروبیک در آب) باشد.
• تزریقات ستون فقرات: تزریق کورتیکواستروئید، یک داروی ضد التهاب، به کمر ممکن است به کاهش درد و تورم اطراف ریشه های عصبی آسیب دیده کمک کند. همچنین تزریق پی آر پی یا همان پلاسمای غنی از پلاکت و سلول بنیادی منجر به ترمیم در ناحیه ی آسیب دیده می شود و روند بهبودی را سرعت می بخشد. در کل تزریقات باعث تسکین درد کوتاه مدت می شوند و تحت بی حسی موضعی به عنوان یک درمان سرپایی انجام می شوند. ممکن است هنگام تزریق، کمی فشار و احساس سوزش موقتی داشته باشید اما پس از تزریق دوران نقاهتی وجود ندارد.
• درمان های جایگزین: درمان های جایگزین به طور فزاینده ای محبوب هستند و برای درمان و مدیریت انواع درد استفاده می شوند. روش‌های جایگزین برای بهبود درد سیاتیک شامل مانیپولاسیون ستون فقرات توسط متخصص کایروپراکتیک، یوگا یا طب سوزنی است. ماساژ ممکن است به اسپاسم عضلانی که اغلب همراه با سیاتیک رخ می دهد کمک کند. بیوفیدبک نیز گزینه ای برای کمک به مدیریت درد و کاهش استرس است.

چه زمانی جراحی در نظر گرفته می شود؟

جراحی ستون فقرات معمولاً توصیه نمی‌شود، مگر اینکه با روش‌های درمانی دیگر بهبود نیافته باشید، درد شما بدتر شود یا ضعف شدید در عضلات اندام تحتانی خود داشته باشید یا کنترل مثانه یا روده را از دست داده باشید.

گزینه های جراحی برای تسکین سیاتیک عبارتند از:

میکرودیسککتومی: این یک روش کم تهاجمی است که برای برداشتن قطعات فتق دیسک که بر روی عصب فشار می‌آورند استفاده می‌شود.

روش های پیشگیری از بروز درد سیاتیک

برای پیشگیری از بروز درد سیاتیک، رعایت چند نکته کلیدی در سبک زندگی می‌تواند تأثیر چشمگیری داشته باشد و احتمال فشار بر عصب سیاتیک را به حداقل برساند:

تقویت عضلات کمر و شکم

ورزش‌های منظم برای تقویت عضلات مرکزی بدن (core muscles) به پایداری ستون فقرات کمک می‌کند و فشار وارده به عصب سیاتیک را کاهش می‌دهد. تمریناتی مثل پلانک، بریج و کشش‌های ساده بسیار مؤثر هستند.

حفظ وضعیت صحیح بدن

نشستن و ایستادن با فرم درست بدن، به خصوص هنگام کار طولانی پشت میز یا رانندگی، از وارد آمدن فشار به ستون فقرات جلوگیری می‌کند. استفاده از صندلی‌های ارگونومیک و تنظیم ارتفاع میز و مانیتور توصیه می‌شود.

اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین به شیوه اشتباه

هنگام بلند کردن اشیا، بهتر است از زانو خم شوید و ستون فقرات خود را صاف نگه دارید. بلند کردن اجسام به روش نادرست می‌تواند باعث فتق دیسک و تحریک عصب سیاتیک شود.

کنترل وزن بدن

وزن اضافی فشار بیشتری به ستون فقرات وارد می‌کند، به خصوص در ناحیه کمر. حفظ وزن متعادل از طریق تغذیه مناسب و فعالیت بدنی منظم، در کاهش خطر درد سیاتیک موثر است.

ترک سیگار

سیگار کشیدن می‌تواند جریان خون به ناحیه ستون فقرات را کاهش دهد و باعث ضعیف شدن دیسک‌های بین ‌مهره‌ای شود. ترک سیگار از آسیب ‌پذیری کمتر دیسک‌ها و کاهش احتمال درد سیاتیک حمایت می‌کند.

استراحت کافی و جلوگیری از نشستن طولانی

نشستن طولانی‌ مدت، به خصوص روی سطوح سخت یا بدون پشتیبانی مناسب، می‌تواند باعث افزایش فشار بر ناحیه لومبوساکرال و عصب سیاتیک شود. بهتر است هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه یک‌بار از جای خود بلند شوید و کمی راه بروید یا حرکات کششی انجام دهید.

با رعایت این نکات ساده اما مهم، می‌توان به میزان زیادی از بروز درد سیاتیک پیشگیری کرد و سلامت ستون فقرات را حفظ نمود.

 سوالات متداول

یادداشتی از کلینیک السا

اکثر موارد سیاتیک نیازی به جراحی ندارند. زمان و درمان خودمراقبتی معمولاً تمام چیزی است که لازم است. با این حال، اگر درمان های ساده خودمراقبتی درد شما را تسکین نمی دهد، به پزشکان متخصص مرکز فوق تخصصی السا مراجعه کنید. پزشکان متخصص مجرب تیم ما می‌توانند بالاترین کیفیت درمانی منطبق با استانداردهای بین‌المللی را برای رفع مشکل سیاتیک شما ارائه ‌کنند و در مسیر بهبودی شما را یاری و همراهی کنند.